Xəzərdə gərginlik kimə sərfəlidir?

ABŞ-ın Xəzər dənizində hərbi dəniz bazası yaratmaq istəyi Rusiyada ciddi narahatlıq yaradıb. Söhbət Qazaxıstanın Aktau limanında Əfqanıstandan daşınacaq NATO yüklərinin boşaltma məntəqəsindən gedir.

Xəbər verdiyimiz kimi, Qazaxıstan Əfqanıstandan yüklərin tranziti üçün Xəzərdəki "Aktau" limanını NATO-ya verməyə hazırdır. Bu barədə Qazaxıstanın Almatı şəhərində İstanbul prosesi çərçivəsində keçirilən konfransında ölkə prezidenti Nursultan Nazarbayev bildirib. Ekspertlər hesab edir ki, Nazarbayevin təklifi qəbul edilərsə, Aktau limanı avtomatik olaraq Pentaqonun və onun müttəfiqlərinin bazası olacaq. Mərkəzi Asiya və Qafqazın öyrənilməsi üzrə Mərkəzinin eksperti Stanizlav Pritçin isə hesab edir ki, Xəzərə dənizində ABŞ hərbi dəniz bazasının yaradılması regionun, xüsusilə İran və Rusiyanın sürətli silahlanmasına gətirib çıxaracaq.

Mərkəzi Asiya üzrə ekspert Aleksandr Knyazev isə bildirib ki, bununla da faktiki olaraq Xəzər dənizindəki onsuz da kövrək olan təhlükəsizlik arxitekturası dağılacaq. "Rusiyanin səsi" radiosu da bu qənaətdədir ki, ABŞ-ın Aktau limanında hərbi dəniz bazası yaratması Xəzərin regionunda güc balansını pozulmasına yönəlik addımdır.

Radio bildirir ki, limandan Əfqanıstan çıxarılacaq hərbi yüklərin danışması üçün müvəqqəti istifadə ediləcəyi deyilsə də hərbi ekspertlər ABŞ-ın uzağagedən planlarının olduğunu düşünür. Qeyd olunur ki, ABŞ Qazaxıstanda hərbi dəniz bazası yaratması heç də sensasiya kimi qəbul olunmamalıdır. Çünki, Vaşinqton bu plan üzərində inadla son bir neçə il ərzində çalışır.

Aktau limanından hərbi baza kimi istifadəsi üçün Astana və Vaşinqtonun arasında danışıqlar ilk dəfə "Vikiliks" sənədlərində yer alıb. ABŞ-a həqiqətən də Xəzərdə əhəmiyyətli və strateji əlverişli dayaq məntəqəsi olaraq Aktau kimi bir liman lazımdır. Rusiya Strateji Mədəniyyət Fondunun direktor müavini Andrey Areşevanın məsələ ilə bağlı fikirlərinə diqqət yetirək:"Bu baza bir tərəfdən Qafqazla Mərkəzi Asiya arasında amerikalıların kommunikasiyalarını asanlaşdıra, digər tərəfdən isə müəyyən dərəcədə Xəzərdə Rusiya və İranın mövqelərinə təsir edə bilər. Belə ki bu ABŞ üçün olduqca aktual məsələdir. Düşünürəm ki, bu Xəzər regionunda, Mərkəzi Asiyada və Qafqazdakı vəziyyətə kifayət qədər mənfi təsir göstərəcək. Hər şeydən əvvəl ABŞ Rusiyanı və İranı Xəzərdə təhlükəsizlik məsələlərin koordinasiyası haqqında fikirləşməyə məcbur edəcək".

İranın son illər Xəzərdə hərbi gücünü artırdığını, həmçinin son illərə qədər hərbi donanması olmayan Türkmənistanın bu işə başlağınını deyən Strateji Mədəniyyət fondunun direktor müavini hesab edir ki, Aktauda ABŞ dəniz bazasının yaradılması perspektivdə region üçün qıcıqlandırıcı amil olacaq. Rusiya Strateji Kommunikasiyalar Mərkəzinin vitse-prezidenti Dmitri Abzalov da hesab edir ki, Xəzərdə istənilən əlavə hərbi bazaların yerləşdirilməsi Orta Asiyada vəziyyətin gərginləşdirilməsinə gətirib çıxara bilər. Ziddiyyət doğuran məsələlərdən biri də Qazaxıstanın Rusiyanın lideri olduğu Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı və Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının üzvü olmasdır. Andrey
Areşevanın fikrincə, Avrasiya təşkilatları çərçivəsində üzərinə öhdəliklər götürən Qazaxıstanın ABŞ-a Aktauda hərbi dəniz bazası yaratmağa icazə verməsi ortaya bir sıra ziddiyyətlər çıxardacaq:
"Aktauda NATO-un bazasının yaradılması Rusiya üçün pozitiv nəticələr verməyəcək. İran da öz sərhədlərinin yaxınlığında ABŞ, bütovlükdə NATO bazalarının olmasını istəmir. Bu məsələyə görə, İran və Qazaxıstan arasında münasibətlər pisləşəcəksə, Xəzərin statusu haqqında sazişin imzalanmasının tarixi tamamilə uzaq gələcəyə keçəcək".
Andrey Areşevannın fikrincə, Xəzərin statusunun müəyyən olunmaması isə Rusiyanın əlinə işləyəcək:"Xəzərin statusunun müəyyən olunmaması Orta Asiya nefti və təbii qazı Avropaya aparacaq boru kəmərlərinin inşası ehtimallarını xeyli dərəcədə azaldacaq. Bu isə Avropanın energetika sistemində Rusiyanının rolunu azaldılmasına hesablanan "Nabukko"nun bir layihə olaraq mənasını itirməsinə gətirib çıxaracaq".

mənbə: publika.az

Telegramda izləyin

instagramda izləyin