"Müvəffəqiyyət rəmzi" universiteti 4 il oxumağa ehtiyac varmı?
Azərbaycanda ali təhsil uzun müddətdir ki, sosial statusun göstəricisi, cəmiyyət içində "müvəffəqiyyət rəmzi" və gələcəkdə yaxşı həyatın təminatı kimi təqdim olunub. Lakin əmək bazarının sürətlə dəyişdiyi, texnologiyanın ənənəvi sahələri sıradan çıxardığı və biliklərdən daha çox bacarıqların önə çıxdığı indiki dövrdə bu yanaşma artıq aktuallığını itirməkdədir. Əhalinin böyük əksəriyyəti universitet diplomunu bir "məcburi mərhələ" kimi qəbul edir və bu yanaşma ali təhsilin əsas məqsədini – düşünən, tədqiq edən, yaradan insan formalaşdırmaq funksiyasını kölgədə qoyur.
Bu şəraitdə "dörd il universitet oxumağa ehtiyac varmı?" sualına cavab yalnız fərdi seçimlə deyil, sistemin ümumi funksionallığı ilə ölçülməlidir.
Mövzu ilə bağlı BiG.AZ-a danışan təhsil eksperti Kamran Əsədov bildirib ki, Azərbaycan Respublikasının "Təhsil haqqında" Qanununun 4-cü maddəsində qeyd olunur ki, təhsil sisteminin vəzifəsi cəmiyyətin və əmək bazarının tələblərinə uyğun kadr hazırlığını təmin etməkdir. Bu vəzifəyə cavab olaraq ali təhsil sistemi təkcə nəzəri bilik verməklə kifayətlənməməli, praktiki bacarıqlar, innovativ düşüncə və çevik uyğunlaşma qabiliyyəti aşılamalıdır. Lakin reallıqda bu hədəf hələ də formalaşmayıb. Təhsil Nazirliyinin 2023-cü ildə yaydığı məlumatlara görə, universitet məzunlarının təxminən 27 faizi diplom aldığı sahədə çalışmır, 13 faizi isə ümumiyyətlə işsizdir. Bu rəqəmlər ali təhsilin əmək bazarı ilə əlaqəsinin zəif olduğunu və dörd illik oxu prosesinin çox zaman nəticəsiz qaldığını göstərir:
"Ali məktəblərdə tədris olunan proqramların böyük hissəsi hələ də nəzəriyyəyə əsaslanır, əmək bazarının tələblərinə uyğun bacarıqlar isə ya ümumiyyətlə öyrədilmir, ya da formal şəkildə tədris olunur. Bu baxımdan, hazırda universitet təhsili alan bir çox gənc zaman və maliyyə resurslarını sərf etsə də, təhsil aldığı sahədə peşəkar kimi formalaşmadan məzun olur. Əgər təhsil prosesi insanın düşüncə tərzini dəyişmir, onun həyatına praktiki dəyər qazandırmırsa, bu artıq ali təhsil yox, sadəcə vaxt itkisi hesab olunur.
Buna baxmayaraq, ali təhsilin inkarolunmaz müsbət tərəfləri də mövcuddur. Universitet mühiti insanın sosiallaşmasına, intellektual inkişafına, dünyagörüşünün formalaşmasına və bir sıra peşələrdə – həkimlik, mühəndislik, hüquq, müəllimlik kimi sahələrdə peşəkar bacarıqların qazanılmasına şərait yaradır. Bu sahələrdə universitet təhsili olmadan fəaliyyət göstərmək qeyri-mümkündür. Eləcə də, dövlət qulluğuna qəbul, akademik karyera, elmi-tədqiqat sahələri üçün ali təhsil mütləqdir. Burada məsələ təkcə dörd il oxumaq deyil, həmin illərin necə dəyərləndirildiyidir.
Dünya təcrübəsində ali təhsilə yanaşmalar daha çevik və modulyar quruluşa malikdir. Məsələn, Almaniyada "dualı təhsil" modeli tələbələrin universitetlə yanaşı müəssisələrdə işləməsini və praktiki təcrübə qazanmasını təmin edir. ABŞ-da isə "community college" və ya ikiillik proqramlar vasitəsilə gənclər həm iş tapır, həm də daha sonra həmin kreditlərlə universitet təhsillərini davam etdirə bilirlər. Finlandiyada universitetə qəbul ciddi seçimlə həyata keçirilir və bu prosesdə yalnız akademik göstəricilər deyil, peşə marağı, təcrübə və şəxsi motivasiya da qiymətləndirilir. Bu ölkələrdə ali təhsil həyatın bir mərhələsi deyil, davamlı inkişaf aləti kimi qurulur".
Ekspert qeyd edib ki, Azərbaycanda isə bu cür çevik və məqsədyönlü modellər hələ tətbiq olunmur. Bütün gənclərin ali məktəbə getməsi təşviq olunur, lakin bu yanaşma onların real potensialına uyğun gəlmir. Hər kəs üçün "dörd il universitet oxu, diplom al" modeli nə fərdi xoşbəxtlik, nə də milli inkişaf gətirir. Təhsilin fərdiləşdirilməsi, bacarıq əsaslı tədrisin qurulması və müxtəlif karyera yollarının tanınması vacibdir. Əks halda, ali təhsil sistemi yalnız diplom verən bir mexanizm olaraq qalacaq və gəncləri həyatla üz-üzə buraxacaq:
"Əgər təhsil sistemi əmək bazarı ilə inteqrasiya olunsa, tədris proqramları modullaşdırılsa, qısa müddətli və konkret bacarıq yönümlü sertifikatlar yaradılıb rəsmi şəkildə tanınsa, dörd illik universitet təhsili yalnız müəyyən ixtisaslar üçün zəruri olacaq. Digər hallarda isə gənclər vaxt itirmədən daha çevik yollarla peşəkar həyata atıla biləcək. Beləliklə, ali təhsilin forma yox, məzmun problemi olduğu üzə çıxır – dəyişməli olan müddət deyil, bu müddətə yüklənən məzmun və məqsəddir".
BiG.Az

Şikayətiniz varsa Whatsapp: 051 7028255
Facebookda Paylaş